Rodzaje emocji i uczuć
Trudności z rozpoznawaniem swoich emocji i uczuć i odpowiednim zarządzaniem nimi mogą prowadzić do konfliktów, a także przeradzać się w przewlekły stres i problemy zdrowotne. W artykule tłumaczymy różnice między emocjami i uczuciami, a także przedstawiamy listę podstawowych emocji oraz wpływ emocji i uczuć na decyzje podejmowane w życiu.
Czym są emocje podstawowe?
Emocjami podstawowymi (pierwotnymi) nazywamy uniwersalne uczucia, które odczuwają wszyscy ludzie na świecie, niezależnie od pochodzenia, kręgu kulturowego czy środowiska, w którym dorastali. Emocja podstawowe są nierozerwalnie związane z układem nerwowym człowieka i mają bezpośredni związek z działaniem ukierunkowanym na przetrwanie, np. szybką reakcją na zagrożenie.
Podstawowe emocje mogą przeradzać się w bardziej złożone uczucia. Do 6 podstawowych emocji zaliczamy:
- radość – może przekształcać się w uczucia takie, jak zadowolenie, wdzięczność, szczęście czy euforia;
- smutek – przeradza się w melancholię, rozpacz, przygnębienie lub żal;
- strach – naturalna reakcja na zagrożenie, może przerodzić się w uczucia takie, jak np. fobia, panika, niepokój, lęk;
- złość – reakcja na niesprawiedliwość lub frustrację, która może przerodzić się we wściekłość, urazę, irytację lub agresję;
- zaskoczenie – krótkotrwała emocja, z której mogą zrodzić np. zdziwienie lub zachwyt;
- wstręt – jedna z podstawowych emocji, która może chronić nas przed szkodliwymi substancjami, przekształca się w niesmak, odrazę lub obrzydzenie.
Emocje pierwotne a emocje wtórne
Bardziej złożone od emocji podstawowych są emocje wtórne. Emocje wtórne są efektem analizy emocji pierwotnych oraz sytuacji, w której się znaleźliśmy. Nie są uniwersalne i mogą być inne w zależności indywidualnych doświadczeń, kręgu kulturowego czy kontekstu. Emocjami wtórnymi mogą być np. wdzięczność, duma, poczucie winy czy zazdrość.
Emocje wtórne tym samym mają więcej wspólnego z uczuciami, których wyjaśnienie znajduje się w dalszej części artykułu.
Emocje pozytywne a emocje negatywne
Podział emocji na pozytywne i negatywne ma duże znaczenie w zrozumieniu ich wpływu na nasze życie. Stanowi podstawę do zarządzanie emocjami, które – jeśli jest skuteczne – może pomagać nam w utrzymywaniu dobrego zdrowia, redukowaniu stresu czy budowaniu trwałych relacji interpersonalnych i społecznych.
- Pozytywne emocje są przyjemne i sprzyjają dobrostanowi. Poprawiają nasze samopoczucie, zwiększają naszą chęć do działania, pomagają w osiąganiu celów, podnoszą odpornosć na stres i ułatwiają budowanie pozytywnych relacji z otoczeniem.
- Negatywne emocje są nieprzyjemne, rodzą stres i mogą źle odbijać się na zdrowiu psychicznym i fizycznym. Mimo że są postrzegane jako niepożądane, w rzeczywistości są nam niezbędne, ponieważ na ich podstawie zdajemy sobie sprawę z zagrożeń, motywują nas do adaptacji do nowych warunków oraz działania w trudnych sytuacjach.
Zestawienie emocji pozytywnych, negatywnych i pozostałych
| Pozytywne emocje | Negatywne emocje | Inne rodzaje emocji |
| Radość | Smutek | Zaskoczenie |
| Miłość | Złość | Nostalgia |
| Wdzięczność | Strach | Ulga |
| Spokój | Wstręt | Ciekawość |
| Duma | Zazdrość | Ambiwalencja |
| Zadowolenie | Zawiść | Zmieszanie |
| Nadzieja | Gniew | Neutralność |
| Entuzjazm | Frustracja | Zaintrygowanie |
| Zachwyt | Przygnębienie | Tęsknota |
| Ciekawość | Poczucie winy | Podekscytowanie |
| Szczęście | Wstyd | Skupienie |
| Ulga | Żal | Obojętność |
| Wzruszenie | Rozczarowanie | Poczucie obowiązku |
| Sympatia | Złość na siebie | Wątpliwość |
| Zaufanie | Poczucie beznadziejności | Pewność siebie |
| Satysfakcja | Lęk | Rezygnacja |
| Optymizm | Panika | Fascynacja |
| Akceptacja | Niepokój | Pożądanie |
| Ciepło | Nienawiść | Ukojenie |
| Euforia | Rozpacz | Wrogość |
| Pozytywne zaskoczenie | Odraza | Dyskomfort |
| Inspiracja | Poczucie straty | Rozczarowanie |
| Empatia | Uraza | Żałoba |
| Troska | Zniechęcenie | Pokora |
| Bliskość | Tęsknota | Spontaniczność |
| Uwielbienie | Apatia | Zaintrygowanie |
| Ekscytacja | Rozdrażnienie | Przejęcie |
| Czułość | Początkowa rezygnacja | Wyczerpanie |
| Szacunek | Pogarda | Rozbawienie |
| Podziw | Niechęć | Oczekiwanie |
| Spełnienie | Zmęczenie emocjonalne | Poczucie wartości |
| Beztroska | Beznadzieja | Uprzedzenie |
| Pogoda ducha | Niezadowolenie | Niepewność |
| Skromność | Przerażenie | Wstyd |
| Wyrozumiałość | Złość na innych | Rezygnacja |
| Natchnienie | Wrogość | |
| Wstręt do siebie | ||
| Nieufność | ||
| Osamotnienie | ||
| Opór | ||
| Obawa | ||
| Zazdrość w relacjach | ||
| Rozżalenie | ||
| Strach przed odrzuceniem | ||
| Pesymizm | ||
| Poczucie porażki | ||
| Rozterka |
Emocje a uczucia – różnica
Emocje i uczucia to terminy, które często mylnie utożsamia się ze sobą. W rzeczywistości mają one inne znaczenie oraz odgrywają inne role w życiu emocjonalnym.
Jak już wspominaliśmy, emocje to krótkotrwałe reakcje na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne, które mają wpływ na ciało i umysł i mogą wywoływać reakcje fizjologiczne.
Uczucia to bardziej złożone i trwałe stany emocjonalne. Mogą się rozwijać w wyniku przemyśleń i refleksji nad emocjami i bieżącymi sytuacjami z naszego życia. Uczucia nie są tak intensywne jak emocje, jednak towarzyszą nam dłuższy czas i mają realny wpływ na nasze postrzeganie świata, zachowanie czy decyzje. Przykłady uczuć to m.in. miłość, wdzięczność, duma i zazdrość.
Podobieństwem między emocjami i uczuciami jest fakt, że stany te wynikają z doświadczeń i mają realny wpływ na życie emocjonalne, tj. myśli, zachowania i decyzje.
Umiejętność rozpoznawania emocji i uczuć stanowi podstawę rozwijania inteligencji emocjonalnej, dzięki której jesteśmy w stanie skuteczniej zarządzać swoimi stanami emocjonalnymi.
Rodzaje uczuć
Klasyfikując rodzaje uczuć, możemy posiłkować się m.in. teorią portugalskiego profesora neurologii behawioralnej, Antonio Damasio. Zakłada on, że uczucia dzielą się na:
- uczucia podstawowe emocji uniwersalnych – należą do nich szczęście, smutek, gniew, lęk i wstręt;
- uczucia subtelnych emocji uniwersalnych – należą do nich odmiany szczęścia (euforia, ekstaza), odmiany smutku (zaduma, melancholia), odmiany lęku (nieśmiałość, panika);
- uczucia tła – ogólne, subtelne i długotrwałe stany emocjonalne, które stanowią tło dla innych emocji (np. zmęczenie, lekkość, zadowolenie, niepokój), wpływają na ogólny stan emocjonalny i nie są kierowane na konkretny obiekt lub sytuację.
Inną klasyfikację uczuć przedstawił jeden z ojców polskiej psychologii, Władysław Witwicki. Uważał, że uczucia są rodzajem wrażeń zmysłowych. Jego klasyfikacja przedstawia w istocie relacje międzyludzkie i sytuacje życiowe. Klasyfikacja uczuć według Witwickiego obejmuje:
- uczucia wobec silniejszych życzliwych – wdzięczność i uczucie czci;
- uczucia wobec życzliwych równych – przyjaźń;
- uczucia wobec życzliwych słabszych – litość, uczucia opiekuńcze;
- uczucia wobec silniejszych wrogów – zawiść, nienawiść;
- uczucia wobec nieprzyjaciół równych – bezradność, impas;
- uczucia wobec słabszych wrogów – wstręt, pogarda, ironia, lekceważenie.
Wpływ emocji i uczuć na podejmowane decyzje
Roli emocji w podejmowaniu życiowych decyzji nie sposób przecenić. To właśnie emocje wpływają na nasz sposób myślenia i ocenę sytuacji, a także definiują priorytety.
- Pozytywne emocje, m.in. zadowolenie i radość, mogą nastrajać nas do życia optymistycznie, a tym samym skłaniać do podejmowania działań, w tym działań ryzykownych.
- Emocje negatywne, np. smutek i strach, sprawiają, że jesteśmy ostrożniejsi i mniej pewni, co skłania nas do zachowań bezpiecznych i rezygnacji z działania.
Osoby, które dobrze rozumieją własne emocje, mogą czerpać z tego korzyści w postaci łatwiejszego podejmowanie decyzji w sytuacjach stresowych i wymagających szybkiego działania, kiedy nie mamy wystarczająco dużo czasu na myślenie analityczne.
Wiedzę na temat emocji i uczuć można zgłębić podczas lektury m.in. publikacji Andrzeja Dąbrowskiego “Wpływ emocji na poznawanie” oraz Paula Ekmana i Richarda J. Davidsona “Natura emocji. Podstawowe zagadnienia”.